Temperatuurrecords blijven sneuvelen in aanloop naar klimaattop

De temperaturen op aarde blijven dit jaar met uitzonderlijk grote stappen stijgen. Metingen van de Europese dienst Copernicus Climate Service laten zien dat ook in oktober weer een warmterecord is verbroken - en niet met geringe cijfers. Wereldwijd was het wel 0,4 graden warmer dan in oktober 2019, toen het vorige record voor de oktobermaand werd gevestigd. Volgens Copernicus is het vrijwel zeker dat 2023 de boeken in zal gaan als het warmste jaar sinds de metingen begonnen.

Oktober van dit jaar gaat de boeken in als wereldwijd de warmste oktobermaand ooit gemeten, laat het Europese observatorium Copernicus woensdag weten. Het is alweer de vijfde maand dit jaar met wereldwijde recordtemperaturen.

Afgelopen maand lag de temperatuur over de hele wereld gemiddeld 1,7 graden hoger dan in het pre-industriële tijdperk. De wereldwijde temperatuurafwijking voor oktober 2023 was na september de op één na hoogste van alle maanden in 2023. Ook de gemiddelde temperatuur aan het zeeoppervlak, de poolgebieden niet meegerekend, brak in oktober met 20,79 graden een record.

2023 wordt hoogstwaarschijnlijk het warmste jaar ooit

Voor het kalenderjaar tot dusver is de wereldwijde gemiddelde temperatuur voor 2023 de hoogste ooit gemeten, aldus de klimaatmonitor. "We kunnen met vrijwel zekerheid zeggen dat 2023 het warmste jaar ooit gemeten wordt", zegt Samantha Burgess, adjunct-directeur van de Copernicus Climate Change Service (C3S). "De temperatuur dit jaar ligt momenteel 1,43 graden boven het pre-industriële gemiddelde."

Delen van de Verenigde Staten en Mexico hadden in oktober te kampen met droogte, maar er waren ook grote delen van de planeet waar het natter was dan normaal. Dit jaar is ook het begin van het opwarmend weerfenomeen El Niño merkbaar. Hierbij warmt het water in het zuidelijke deel van de Stille Oceaan op, wat leidt tot warmer weer.

De cijfers van de wetenschappelijke klimaatdienst van de EU verschijnen enkele weken voor de volgende VN-klimaattop. Die begint op 30 november in Dubai. Copernicus-bestuurder Samantha Burgess wijst er in aanloop naar de top op dat de gemiddelde temperatuurstijging dit jaar al richting de 1,5 graad kruipt. Tot nog toe is het dit jaar 1,43 graad warmer dan in pre-industriële tijden. "De urgentie voor ambitieuze klimaatactie is nog nooit zo hoog geweest", concludeert Burgess.

De grens van 1,5 graad wordt onder meer genoemd in het Klimaatakkoord van Parijs van eind 2015. Bijna ieder land ter wereld is daarbij aangesloten, met uitzondering van Iran, Libië en Jemen. De belangrijkste afspraak die in Parijs werd gemaakt, is dat landen hun uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen dusdanig verminderen dat de temperatuurstijging ruim onder de 2 graden blijft en bij voorkeur onder de 1,5 graad.

Temperatuurpiek

In oktober was de temperatuurpiek al hoger dan die 1,5 graad: het was volgens de data van Copernicus 1,7 graad warmer dan tussen 1850 en 1900, de periode waarmee de dienst de metingen altijd vergelijkt. Daar speelt momenteel ook het complexe weerpatroon El Niño een rol in. Dit effect keert om de paar jaar terug en zorgt maandenlang voor hogere temperaturen.

Klimaatwetenschappers zien naarmate het warmer wordt het risico op zogeheten kantelpunten in klimaatsystemen stijgen. Als bijvoorbeeld de permafrost in het hoge noorden smelt, komt een grote hoeveelheid methaangas vrij. Dat is een krachtig broeikasgas, dat ervoor zal zorgen dat de opwarming nog verder versnelt. Zo kan een vicieuze cirkel ontstaan.

Andere kantelpunten die grote gevolgen kunnen hebben, zijn verdwijnende ijskappen. Ook daarover laat Copernicus geen misverstanden bestaan: "Oktober was de zesde maand op rij waarin het zee-ijs rond Antarctica op een recordlaag niveau was voor de tijd van het jaar."