Rook van bosbranden schaadt ozonlaag, waarschuwen onderzoekers

Rook die van bosbranden opstijgt kan aanzienlijke schade toebrengen aan de ozonlaag, melden Amerikaanse onderzoekers in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De studie van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) beschrijft de gevolgen van de enorme bosbranden die het oosten van Australië teisterden in december 2019 en januari 2020. Volgens de wetenschappers hebben deeltjes uit rook die toen de lucht in ging - meer dan een miljoen ton in totaal - het gat in de ozonlaag boven Antarctica tijdelijk zo'n 10 procent groter gemaakt. Dat komt door chemische reacties.

De ozonlaag beschermt het leven op aarde tegen schadelijke ultraviolette straling van de zon en is daarmee onmisbaar. Door menselijk toedoen nam de dikte van de beschermende laag decennialang af en ontstond een gat boven Antarctica. Dat opent zich jaarlijks in september en groeit begin december weer dicht. Een belangrijke oorzaak van de ozonafbraak is de uitstoot van zogeheten CFK's. Die gassen werden vroeger veelvuldig verwerkt in onder meer koelkasten en airco's.

Dankzij internationale afspraken die in 1989 ingingen is het gebruik van de ozonafbrekende stoffen aan banden gelegd. Dat heeft effect, want het gat is zich langzaamaan aan het herstellen. Dat herstel kan volgens wetenschappers nog lang gaan duren en nu blijkt dus dat bosbranden letterlijk roet in het eten kunnen gooien. Wat precies het langetermijneffect van bosbranden kan zijn, durven de onderzoekers nog niet te zeggen. "Ik denk dat het effect afhankelijk is van in hoeverre branden vaker voorkomen en intenser worden, naarmate de planeet opwarmt", legt MIT-hoogleraar Susan Solomon uit in een verklaring over haar studie.

Race tegen klok

Solomon beschreef in een eerdere publicatie al een chemisch proces waarmee kleine deeltjes uit rook kunnen reageren met eerder uitgestoten CFK's, die nog altijd in de stratosfeer zitten. Daarbij ontstaat chloormonoxide, een stof die funest is voor ozon. In de nieuwe studie maken zij en haar collega's duidelijk hoe rookdeeltjes die al maanden in hoge luchtlagen rondzweven reageren met waterstofchloride, een andere stof die wordt gevormd als CFK's afbreken.

Dit is "waarschijnlijk de belangrijkste manier waarop natuurbranden ozon kunnen afbreken", stellen de wetenschappers. Ze beschrijven de situatie als een race tegen de klok, waarbij te hopen is dat de ozonafbrekende stoffen die mensen hebben uitgestoten zijn afgebroken voordat het stijgende aantal bosbranden door klimaatverandering echt een probleem wordt voor de ozonlaag.